تاریخ حقوق اسلامی

فقه که از آن به حقوق اسلامی نیز یاد می‌شود از اصلی‌ترین علوم اسلامی است. حقوق اسلامی گسترده‌ای وسیع‌تر از حقوق عرفی دارد. در واقع فقه تمامی زندگی مسلمان را در بر می‌گیرد. عبادات، معاملات، احوال شخصیه، و حتی زندگی خصوصی مسلمان در قلمرو فقه می‌گنجد. با این وصف حقوق بخش اعظم فقه است، نه همه‌ی آن، تفاوت دیگر حقوق اسلامی و عرفی در منابعشان است. فقه که از اصلی‌ترین علوم اسلامی به شمار می‌رود٬ همانند دیگر علوم اسلامی ریشه در دو رکن اساسی قرآن و سنت دارد. اجماع٬ قیاس٬ عقل و عرف نیز اصالت خود را از این دو منبع می‌گیرند. بنابراین حقوق اسلامی به عنوان حقوقی که از درون یک دین برخاسته از یک سو گستره‌ای پهناور‌تر از حقوق عرفی دارد و از دیگر سو منابعش نیز ریشه در متون دینی دارند.
نمی‌خواهم فقه یا حقوق را تعریف کنم و تفاوت این دو را بر شمارم٬ بلکه می‌خواهم بگویم: فقه یا حقوق اسلامی به عنوان علمی که گسترده‌ای به انداره‌ی زندگی مسلمان دارد و ریشه در اصلی‌ترین متون دینی دارد مهمترین عرصه‌ی پژوهش در این دین محسوب می‌شود. هر پژوهش عمیقی درباره‌ی اسلام درنگی پررنگ در علم فقه را نیز می‌طلبد. 
تنها آگاهی با مسایل فقه در یک مذهب یا مذاهب نمی‌تواند ما را به درک عمیقی از این علم رساند٬ نمی‌توان به کسی که اندوخته‌های وافری از مسایل فقهی دارد بگوییم فقه را نیک می‌داند، بلکه باید روح فقه را شناخت. برای آشنا شدن با روح فقه و برای پی بردن به کنه حقوق اسلامی باید تاریخش را بررسی کرد، باید دید چه ادواری را پشت سر نهاده٬ در چه بسترهایی رشد کرده و بالیده٬ عوامل اوج و فرودش چه هستند٬ نخستین مخاطبانش به آن چگونه می‌نگرسته‌اند٬ دامن فقه تا کجاها گسترده شده و چه نواحی در آن نمی‌گنجد...