پژوهشی در موضوع حجة الوداع (با شرح و تفصیل فقهی و تاریخی جزئیات نکات خطبه حجۀ الوداع)

آنگاه که مشیت الهی تکمییل گردید و افکار امت از بت پرستی و اجتماع امت از آلودگی عادات جاهلیت پاک و منزه، و با روشنی ایمان تابان و منور گردید و در قلب و ضمیر مسلمانان شوق و رغبت و نورانیت ایمان درخشید و بیت الله از بت های ظاهری و باطنی پاک و صاف شد و سوره 

« اذا جاء نصر الله والفتح » نازل گردید، و در اذهان مسلمانان ادای فریضه حج با همراهی سرور کائنات مجسم گردید و با حرکت عقربه های ساعت و گذر روزگار وقت جدایی رسید،‌ و تا پیامر گرامی اسلام صلی الله علیه وسلم امت را وداع گوید. بدین جهت مسلمانان را در یک اجتماع عظیم فراهم آورد، تا از آنها خداحافظی کند. لذا خداوند به نبی خود اجازه داد تا به سفر حج برود که در دهم ذیقعده سال دهم هجری این تصمیم قطعی را به مردم اعلام کرد. در اسلام بعد از هجرت، این اولین حج بود و آن حضرت صلی الله علیه وسلم از مدینه، به این هدف عازم حج بیت الله شدند، تا با مسلمانان ملاقات کند و تعالیم دینی را به آنها آموزش بدهد و مناسک حج را به روش حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام به صحابه بیاموزد و آنها به حق شهادت بدهد که فرض منصبی خود را ادا کرده است و به مسلمانان آخرین نصیحت ها و وصیت هایش را بازگو کند و از آنها عهد و پیمان بگیرد که تا آخرین آثار و نشانه های جاهلیت را از بین ببرند به گونه ای که این آثار در ریز قدم هایشان لگد مال و نابود گردد. 

این حج جانشین هزاران وعظ و درس، و همچون مدرسه ی سیار و مسجدی متحرک مرکز دعوت و تبلیغ بود. به گونه ای که یک جاهل به علم آراسته، غافل از غفلت خود، بیدار، و تنبلی و کاهلی تبدیل به چستی و چابکی گردید. و ابراز رحمت که در سفر و حضر، قیام و قعود، لیل و نهار، در هر حالت و هر وقت بر آنها سایه افکن بود که آن رحمت، همان صحبت، محبت، شفقت و تربیت و راهنمایی آن حضرت صلی الله علیه وسلم بود.